شهریار تبریز / سارا هرزندی*: هویه گاه بر وجود خارجی و گاه بر ماهیت با تشخص اطلاق می‌گردد که عبارت است از حقیقت جزئیه. هویه مرتبه ذات بحت را گویند و مرتبه احدیت و لاهوت اشارت است از آن. در واقع می توان گفت هویت موجبات شناسایی فرد و اجتماع را از دیگری فراهم می‌آورد. از جنس آگاهی است یـا بـه زبـانی دیگـر از جـنس معنـا و درک اسـت بنـابراین «ساختار نمادین» دارد.

با توجه به اوج گیری رویکردهای مدرنیستی در قرن اخیر که جلوه‌ای یکسان به همه فضاهای زیستی و بویژه شهرها در سراسر جهان می‌بخشید و در پی فرجام نه‌چندان موفق آن برای جوامع، مسأله هویت برای انسان امروزی جدی‌تر و تکاپوی جوامع بشری برای شناسایی مولفه‌های هویتی خود چندین برابر شده‌است.

داوود میر محمدی در این رابطه می نویسد: هویت همچون مفهوم فرهنگ، جامعه و ملت دارای خصلت زمانی و فرا نسلی است؛ یعنی تداوم زمانی و نسلی دارد. از یکسو ریشه در گذشته مشترک و از سوی دیگر رو به آینده مشترک دارد.

شهرها از جمله مقوله‎هایی هستند که از سویی هویتمند بوده و از سویی دیگر به افراد انسانی که منتسب به آن‌ها هستند درجاتی از هویت می‌بخشند. به تعبیری شاهد جریانی دو سویه هستیم هویت شهری حاصل تعامل میان انسان و فضا ـ مکان شهری است. در این تعامل، انسان نیز به فضا ـ مکان های شهری معنایی خاص می‌بخشد. هویت شهری؛ چیستی ما را درون مختصات مکانی ـ فضایی شهری ترسیم می‌کند.

هر شهر یا منطقه کم یا زیاد، واجد هویت است و هویت نهایی فضا، برآیند هویت‌های عملکردی، کالبدی، محیطی، فرهنگی و معنایی آن است. ویژگی‌های بستر طبیعی که هر شهر در آن واقع شده است، ساخته‌های بشری و عناصر کالبدی شامل محلات، ابنیه، معابر، یادمان‌ها و … هویت انسانی، فرهنگ، زبان، آداب و رسوم، و نیز حضور تاریخ شهر در ذهنیت و خاطره جمعی مردمان آن، از جمله مولفه‌هایی هستند که برآیند آنها هویت شهر را به تصویر می‌کشد.

ابنیه و بافت باستانی و تاریخی موجود در شهرها، سنت‌های موجود در بین ساکنان آن، فرهنگ غذایی، توپوگرافی و نحوه ساخت و ساز در شهر، نماهای ساختمان‌ها و سیمای شهر، رنگ غالب شهر، سمبل‌ها و نشانه‌ها، مناظر طبیعی، مشاغل رایج، تولیدات و نحوه معیشت و حتی رویکرد کلی شهر من جمله شهرت آن به شهر صنعتی، دانشگاهی، تاریخی و امثالهم، همه و همه در تبیین هویت آن شهر تأثیر غیر قابل انگاری دارند.

اهمیت توجه به هویت و تلاش برای حفظ و احیای آن، زمانی مشخص می‌شود که بدانیم  فقدان و به تعبیری صحیح تر فقر هویت شهری، به فراموشی سپردن داشته‌ها و گنجینه‌ها و اقدامات فاقد برنامه در تصمیم سازی‌های شهری برای توسعه آن، زمینه ساز نداشتن احساس تعلق و وابستگی به شهر و بی توجهی به مسائل و مشکلات شهری و همکاری و مشارکت نکردن شهروندان در امور شهر می شود. این امر خود موجب می‌شود در غیاب واکنش و عکس العمل ذینفعان اصلی و برنامه‌ای مدون در شهر، منفعت طلبی سیری ناپذیر بنگاه‌های اقتصادی در عرصه ساخت و ساز از رهگذر ترویج الگوهای بی هویت و سهل الوصول به شهرها شکل ببخشد.

بی شک هویت شهر امانتی ست در دست ساکنان کنونی آن و حفظ و مستندسازی آن رسالتی ست غیر قابل کتمان  تا نسل های آینده بتوانند اصالت خویش را یافته و ریشه های هویتی خود را تقویت کنند. بی توجهی به این موضوع جفایی آشکار در حق خود و آیندگان شهر خواهد بود.

از منظری دیگر احیای شخصیت شهر تأثیری مهم در شناساندن آن در عرصه‌های جهانی دارد. هویت شهر به عنوان سرمایه ای ارزشمند و ماندگار، نقش ویژه ای در رونق گردشگری و ارتقاء شاخص های مختلف شهری دارد. با توجه به مفهوم برندسازی شهری در عرصه گردشگری، امکان ایجاد تصویر و ادراک مؤثر در ذهن گردشگران با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد و متمایز آن شهر به عنوان مقصد گردشگری، به‌وسیله برندسازی، گردشگر را برای ورود و پرداخت هزینه بیشتر در آن منطقه، ترغیب و تشویق می‌کند و از جمله منابع پایدار درآمد برای شهرها محسوب می‌شود.

شهر تبریز با داشتن پتانسیل‌های بسیار در این زمینه چه به لحاظ کالبد تاریخی و چه به لحاظ فرهنگ بومی نیازمند توجه ویژه به مقوله حفظ و احیای هویت شهری است و امید آن می‌رود با آگاهی شهروندان و همت عالی مسئولان شاهد اقدامات مؤثری در این زمینه باشیم.

*کارشناس شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تبریز